„Spieprzaj dziadu!” to zwrot poprawny czy błędny?

Zaznaczam, że nie chodzi mi o formę trybu rozkazującego czasownika „spieprzać”,  pochodnego od czynności przyprawiania potraw, lecz o prawidłowość formy wołacza rzeczownika „dziad”.

Odpowiedź znam i zaraz Wam zdradzę, skupmy się jednak przez chwilę na samym znaczeniu słowa „dziad”.

Jak podaje Słownik Języka Polskiego i inne źródła, dziad ma następujące definicje:

1. w wersji podniosłej: ojciec ojca lub matki

2. jako synonim: przodek (porównajcie frazę „nasi dziadowie”)

3. w mowie potocznej: biedak / żebrak

Do dziś funkcjonuje sformułowanie dziad kalwaryjski, określający żebraka chodzącego po odpustach / kościołach / chatach lub też synonimiczne określenia: dziad kościelny oraz dziad proszalny („proszalny” od „proszenia”).

4. pogardliwie: starzec

5. z niechęcią lub pogardliwie: mężczyzna

6. regionalnie: rzep łopianu

7. regionalnie w Łodzi: kapuśniak z ziemniakami – o tym nie wiedziałem, czy ktoś z Łodzi może potwierdzić? 😉

8. dziady w tradycji ludów słowiańskich i bałtyckich oznaczały uroczystość ku czci umarłych (patrz: Mickiewicz)

Teraz ważne pytanie. Jak myślicie, do której z powyższych definicji można zastosować frazę Spieprzaj dziadu?

Według mnie pasuje to jak ulał do wersji trzeciej: prosimy w ten sposób biedaka / żebraka (czyli człowieka nachalnego) o opuszczenie naszej przestrzeni osobistej.

Znakomicie zgrywa się to też z wersją szóstą: rzepem. Ostrym słowem strzepujemy niniejszym niechcianą natrętność, która przyczepiła się do naszej garderoby 🙂

Wróćmy do zasadniczej części tytułowego pytania: Spieprzaj dziadu czy może Spieprzaj dziadzie?

Właściwa forma wołacza rzeczownika dziad winna brzmieć: dziadzie, zatem to druga wersja tytułowa: Spieprzaj dziadzie! jest formą poprawną ale…

… w przypadku rzeczonej wersji Spieprzaj dziadu! mamy do czynienia z tzw. kolokwializmem, czyli formą składni, stosowaną wyłącznie w języku potocznym.

Co to oznacza? Mowa potoczna jest częścią naszego życia. Używamy jej, przekręcając, upraszczając, przeinaczając formy wzorcowe (prawidłowe) w formy – no właśnie – językowo „koślawe” ale uzyskujemy w zamian szczególną stylizację środowiska, w którym dany zwrot jest używany. Kolokwializm (zwany inaczej potocyzmem) jest generalnie zarezerwowany jedynie dla języka mówionego i użycie go (kolokwializmu) w innej niż potoczna formie wypowiedzi jest błędem językowym.

Nie należy stosować kolokwializmów w języku pisanym chyba, że służy to określonej stylizacji środowiskowej lub ekspresji artystycznej.

PRZYKŁAD STYLIZACJI ŚRODOWISKOWEJ:

„Wisła Pany!”

(Cytat z graffiti na murze: pany = panowie = rządzą = wygrają.)

PRZYKŁAD EKSPRESJI ARTYSTYCZNEJ:

„Muzo natchniuzo, tak ci końcówkuję z niepisniowości. Natreść mi ości i uzo!”

(Miron Białoszewski)

Dla podsumowania, przyjrzyjmy się właściwej deklinacji dziada:

Mianownik: dziad

Dopełniacz: dziada

Celownik: dziadowi

Biernik: dziada

Narzędnik: dziadem

Miejscownik: dziadzie

Wołacz: dziadzie!

(Wołacz „kolokwialny”: dziadu! 🙂 )

Pozdrawiam!

Włodzimierz

PS1. Idąc dalej za tym tropem zastanawiam się, jak brzmiałaby prawidłowa forma wołacza liczby mnogiej:

Spieprzajcie dziady! czy może: Spieprzajcie dziadowie!

Hmmm? :-/

PS2. Na koniec definicje potocznego słowa „spieprzyć”, są dwie:

1) „zrobić coś źle, nieudolnie, nawalić”, synonim potocznego zwrotu „dać ciała”,

2) „oddalić się skądś bardzo szybko” – dla formy niedokonanej spieprzyć lub „oddalać się skądś bardzo szybko” dla formy dokonanej spieprzać. Forma imperatywna spieprzaj jest, logicznie rozumując, stanem niedokonanym, gdyż dopiero co poprosiliśmy kogoś o szybkie oddalenie się od nas. 🙂