“Spieprzaj dziadu!” to zwrot poprawny czy błędny?
Zaznaczam, że nie chodzi mi o formę trybu rozkazującego czasownika “spieprzać”, pochodnego od czynności przyprawiania potraw, lecz o prawidłowość formy wołacza rzeczownika “dziad”.
Odpowiedź znam i zaraz Wam zdradzę, skupmy się jednak przez chwilę na samym znaczeniu słowa “dziad”.
Jak podaje Słownik Języka Polskiego i inne źródła, dziad ma następujące definicje:
1. w wersji podniosłej: ojciec ojca lub matki
2. jako synonim: przodek (porównajcie frazę “nasi dziadowie”)
3. w mowie potocznej: biedak / żebrak
Do dziś funkcjonuje sformułowanie dziad kalwaryjski, określający żebraka chodzącego po odpustach / kościołach / chatach lub też synonimiczne określenia: dziad kościelny oraz dziad proszalny (“proszalny” od “proszenia”).
4. pogardliwie: starzec
5. z niechęcią lub pogardliwie: mężczyzna
6. regionalnie: rzep łopianu
7. regionalnie w Łodzi: kapuśniak z ziemniakami – o tym nie wiedziałem, czy ktoś z Łodzi może potwierdzić? 😉
8. dziady w tradycji ludów słowiańskich i bałtyckich oznaczały uroczystość ku czci umarłych (patrz: Mickiewicz)
Teraz ważne pytanie. Jak myślicie, do której z powyższych definicji można zastosować frazę Spieprzaj dziadu?
Według mnie pasuje to jak ulał do wersji trzeciej: prosimy w ten sposób biedaka / żebraka (czyli człowieka nachalnego) o opuszczenie naszej przestrzeni osobistej.
Znakomicie zgrywa się to też z wersją szóstą: rzepem. Ostrym słowem strzepujemy niniejszym niechcianą natrętność, która przyczepiła się do naszej garderoby 🙂
Wróćmy do zasadniczej części tytułowego pytania: Spieprzaj dziadu czy może Spieprzaj dziadzie?
Właściwa forma wołacza rzeczownika dziad winna brzmieć: dziadzie, zatem to druga wersja tytułowa: Spieprzaj dziadzie! jest formą poprawną ale…
… w przypadku rzeczonej wersji Spieprzaj dziadu! mamy do czynienia z tzw. kolokwializmem, czyli formą składni, stosowaną wyłącznie w języku potocznym.
Co to oznacza? Mowa potoczna jest częścią naszego życia. Używamy jej, przekręcając, upraszczając, przeinaczając formy wzorcowe (prawidłowe) w formy – no właśnie – językowo “koślawe” ale uzyskujemy w zamian szczególną stylizację środowiska, w którym dany zwrot jest używany. Kolokwializm (zwany inaczej potocyzmem) jest generalnie zarezerwowany jedynie dla języka mówionego i użycie go (kolokwializmu) w innej niż potoczna formie wypowiedzi jest błędem językowym.
Nie należy stosować kolokwializmów w języku pisanym chyba, że służy to określonej stylizacji środowiskowej lub ekspresji artystycznej.
PRZYKŁAD STYLIZACJI ŚRODOWISKOWEJ:
“Wisła Pany!”
(Cytat z graffiti na murze: pany = panowie = rządzą = wygrają.)
PRZYKŁAD EKSPRESJI ARTYSTYCZNEJ:
“Muzo natchniuzo, tak ci końcówkuję z niepisniowości. Natreść mi ości i uzo!”
(Miron Białoszewski)
Dla podsumowania, przyjrzyjmy się właściwej deklinacji dziada:
Mianownik: dziad
Dopełniacz: dziada
Celownik: dziadowi
Biernik: dziada
Narzędnik: dziadem
Miejscownik: dziadzie
Wołacz: dziadzie!
(Wołacz “kolokwialny”: dziadu! 🙂 )
Pozdrawiam!
Włodzimierz
PS1. Idąc dalej za tym tropem zastanawiam się, jak brzmiałaby prawidłowa forma wołacza liczby mnogiej:
Spieprzajcie dziady! czy może: Spieprzajcie dziadowie!
Hmmm? :-/
PS2. Na koniec definicje potocznego słowa “spieprzyć”, są dwie:
1) “zrobić coś źle, nieudolnie, nawalić”, synonim potocznego zwrotu “dać ciała”,
2) “oddalić się skądś bardzo szybko” – dla formy niedokonanej spieprzyć lub “oddalać się skądś bardzo szybko” dla formy dokonanej spieprzać. Forma imperatywna spieprzaj jest, logicznie rozumując, stanem niedokonanym, gdyż dopiero co poprosiliśmy kogoś o szybkie oddalenie się od nas. 🙂
Osoby, które weszły na ten wpis, wpisywały w wyszukiwarce Google często poniższe frazy kluczowe:
- https://blendy pl/spieprzaj-dziadu-czy-spieprzaj-dziadzie
Najnowsze komentarze